W roku 1950, jako postulat środowiska naukowego i pozanaukowego dotyczący utworzenia odpowiedniej placówki naukowej zajmującej się problemami wsi i rolnictwa oraz zbierającej dokumentację w tym zakresie, został powołany do życia Instytut Ekonomiki Rolnej (rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 1 stycznia 1950 r.). Powstał on na bazie Wydziału Ekonomiki Drobnych Gospodarstw Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach, który funkcjonował w Warszawie już od roku 1926. Po połączeniu w 1983 r. z Instytutem Ekonomiki i Organizacji Przemysłu Spożywczego nosił nazwę Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej (na podstawie Zarządzenia Nr 30 Prezesa Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 1982 r.). Decyzją Rady Ministrów z 26 października 2004 r. uzyskał status państwowego instytutu badawczego i od dnia 1 stycznia 2005 roku nosi obecną nazwę Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej - Państwowy Instytut Badawczy (IERiGŻ-PIB).

Instytut, w całej swojej ponad 70 letniej historii, w swoich pracach naukowo-badawczych zajmuje się problemami ekonomiki rolnictwa, gospodarki żywnościowej, rozwoju wsi i warunkami życia rodzin rolniczych. Instytut w swoich badaniach i publikacjach uwzględniał zmieniające się cele polityki rolnej i sposoby ich realizacji. W początkowym okresie swojego funkcjonowania celem polityki rolnej i badań było zapewnienie samowystarczalności żywnościowej. Następnie za pomocą m.in. tzw. Wielkiej Ankiety przeprowadzono ocenę struktury agrarnej polskiego rolnictwa i kosztów produkcji w gospodarstwach indywidualnych i w PGR. Na podkreślenie zasługuje, iż od 1957 r, Instytut zajmował się problematyką rachunkowości gospodarstw rolnych, co zaowocowało powierzeniem od 2004 r. Instytutowi zbierania danych rachunkowych według metodologii badawczej europejskiego systemu Sieci Danych Rachunkowych Gospodarstw Rolnych (FADN). Zadaniem Agencji Łącznikowej jest także dostarczenie danych rachunkowych z reprezentatywnej próby gospodarstw rolnych do sieci FADN oraz krajowych ośrodków decyzyjnych, doradczych, naukowo-badawczych, a także przekazanie ich rolnikom w postaci raportów. Corocznie w komputerowej bazie danych Polskiego FADN gromadzone są dane rachunkowe z ponad 12 tys. gospodarstw. W próbie Polskiego FADN znajdują się zarówno gospodarstwa indywidualne jak i gospodarstwa osób prawnych, głównie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i rolnicze spółdzielnie produkcyjne. Każde gospodarstwo rolne charakteryzowane jest przez zestaw liczący nawet około dwóch tysięcy danych rachunkowych.

Prowadzenie w IERiGŻ-PIB badań umożliwia wsparcie instytucji centralnych, w tym głównie MRiRW, w monitorowaniu kluczowych uwarunkowań społeczno-gospodarczych i instytucjonalnych oraz: planowaniu, negocjowaniu, analizie, ocenie i wdrażaniu polityk na rzecz rozwoju polskiego rolnictwa i obszarów wiejskich oraz wzrostu konkurencyjności sektora rolno-żywnościowego (m.in. wsparcie MRiRW w procesie negocjacji umowy o stowarzyszeniu Polski z UE, negocjacji o członkostwie w UE, negocjacji WTO, kolejnych strategii rozwoju rolnictwa wdrażanych przez MRiRW, kolejnych programów wsparcia: SAPARD, SPO „Rolnictwo, PROW 2004-2006, PROW 2007-2013, PROW 2014-2020, KPS 2023-2027, KPO itp.).

W latach (2005-2019) na podstawie Uchwał Rady Ministrów określających zakres polityki państwa wobec rolnictwa i obszarów wiejskich, IERiGŻ-PIB zrealizował trzy Programy Wieloletnie: Ekonomiczne i społeczne uwarunkowania rozwoju polskiej gospodarki żywnościowej po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej (2005-2009), Konkurencyjność polskiej gospodarki żywnościowej w warunkach globalizacji i integracji europejskiej (2011-2014), Rolnictwo polskie i UE 2020+ oraz Wyzwania, szanse, zagrożenia, propozycje, (2015-2019). Pozwoliły one na prowadzenie szeroko zakrojonych badań z zakresu ekonomiki sektora rolno-spożywczego. Badania te stały się dla Instytutu wyzwaniem badawczym na wiele lat (15 lat!) i znakomicie wpisały się w szerszy obszar tematyczny, jakim była i jest ocena skutków wstąpienia Polski do Unii Europejskiej oraz postępujących procesów globalizacji i liberalizacji gospodarek. Wyniki tych badań wypełniły znaczącą lukę w literaturze przedmiotu. Są aktualne i ważne zarówno z punktu widzenia teorii ekonomii, jak i prowadzonej przez państwo polityki ekonomicznej i handlowej. Pozwoliły przygotować ponad 500 monografii (w języku polskim i angielskim), które są udostępnione bezpłatnie na stronie Instytutu (www.ierigz.waw.pl), powstało szereg artykułów naukowych krajowych i zagranicznych, ekspertyzy i opracowania dotyczące teoretycznych i empirycznych problemów rozwoju polskiej gospodarki żywnościowej, poprawy jej konkurencyjności i ochrony środowiska naturalnego oraz zorganizować 25 międzynarodowych konferencji naukowych w Polce i kilkanaście za granicą, we współpracy z tamtejszymi jednostkami naukowo-badawczymi.

Z inicjatywy IERiGŻ-PIB w 2002 roku została utworzona sieć naukowa Rozwój Obszarów Wiejskich w Europie Środkowo-Wschodniej (ERDN), która pokazała potencjał Instytutu w zakresie koordynacji przedsięwzięć naukowych. Działalność sieci w IERiGŻ-PIB (2002-2020) skupiała się na problematyce rozwoju obszarów wiejskich w tym regionie Europy. Jej celem jest nawiązywanie współpracy z europejskimi instytutami badawczo-rozwojowymi podejmującymi problematykę rozwoju obszarów wiejskich z punktu widzenia różnych dyscyplin naukowych, a także programowanie wspólnych, multidyscyplinarnych badań naukowych, przygotowanie i koordynacja wspólnych projektów badawczych, wymiana oraz popularyzacja wyników badań.

Instytut zainicjował i rozwija serie wydawnicze, ważne dla rozwoju nauki, dydaktyki i praktyki w zakresie ekonomiki rolnictwa i agrobiznesu, wydaje czasopismo Zagadnienia Ekonomiki Rolnej/ Problems of Agricultural Economics a także raporty rynkowe, śledzące zmiany na poszczególnych rynkach (mleka, mięsa, zbóż, ziemniaka, cukru, rzepaku, owoców i warzyw, ryb, drobiu, pasz, a także rynku ziemi rolniczej, środków produkcji dla rolnictwa) od początku transformacji, co jest wynikiem uruchomienia i wdrożenia badań rynkowych na wzór Departamentu Rolnictwa USA (USDA).

Zespoły badawcze składające się z pracowników Instytutu uczestniczyły także w międzynarodowych projektach badawczych. Od roku 2000 roku współpraca ta obejmowała realizację projektów finansowanych ze środków Unii Europejskiej takich jak np. Program Horyzont UE, współudział w tworzeniu Platformy Żywnościowejczy też Programy Ramowe UE. Zrealizowano projekty badawcze takie jak: np. w ramach V programu ramowego UE - Innovation dans les petits enterprises et dynamique du developpement lokal oraz Integrate development of rural Institutions; w ramach VI programu ramowego UE – Key factors influencing relationships and communication in European food chains – FOODCOMM (koordynatorem projektu był Uniwersytet w Bonn, wydział Badań Rolnictwa i Rynku Żywnościowego), Agro-economic policy analysis of the Western Balkan – CEEC AGRI POLICY (projekt był koordynowany przez firmę Euroquality z Francji, uczestniczyło w nim 18 ośrodków naukowych z 17 krajów Europy) oraz projekt badawczy: Development and application of advanced quantitative methods to ex-ante i ext-post evaluations of rural development programmes in the UE – ADVANCED-DEVAL (Projekt koordynowany był przez Uniwersytet w Kolonii. Uczestnikami byli także Uniwersytet w Bonn, Uniwersytet w Sussex, Uniwersytet w Utrechcie, Uniwersytet w Monachium, Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej w Bratysławie oraz IRWiR PAN). W projekty te zaangażowane były renomowane jednostki naukowo-badawcze Unii Europejskiej, a w jednym z nich dyskutantem była późniejsza laureatka nagrody nobla Eleonor Ostrom.

Od 2020 r. w Instytucie uruchomione są nowe obszary jego działalności. Wśród nich są studia podyplomowe oraz szkolenia dla doradców rolnych, a struktura jednostek badawczych dostosowana jest do trendów i wyzwań stojących przed gospodarką żywnościową. Prace naukowe prowadzone są w sześciu Zakładach Naukowych: Zakład Ekonomiki Agrobiznesu i Biogospodarki, Zakład Ekonomiki Gospodarstw Rolnych i Ogrodniczych, Zakład Ekonomii i Polityki Rolnej oraz Rozwoju Obszarów Wiejskich, Zakład Rynków Rolnych i Metod Ilościowych, Zakład Finansów i Zarządzania Ryzykiem, Zakład Rachunkowości Gospodarstw Rolnych.